www.nowystaw.fora.pl

GrosseWerder

Tekst autorstwa Dr Kurta Possekela, uzupełniony przez Klausa Dirschauera i zdjęcie pochodzi z Neuteich - Brief 12/1995. Umieszczony za zgodą Pana Adolfa Schütza - Haimatbund der Neuteicher.

Sześćdziesiąt lat temu w Neuteich i Gdańsku
Z Danziger Neueste Nachrichten / Najnowsze Gdańskie Wiadomości

Rok 1935 przyniósł kilka zdarzeń i zjawisk, znaczących dla całego świata, wprowadzenie ogólnego obowiązku służby wojskowej.1) To było po dniu 18 czerwca, niemiecko - brytyjskie porozumienie floty umożliwiające hitlerowskim Niemcom odbudowe nowoczesnej floty. 2) Działania te zostały uzupełnione przez wprowadzenie Reicharbeitsdienstes / państwowej służby pracy na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca. 3)
Zjawiska które coraz bardziej przybliżały perspektywę wojny, możemy zauważyć także w Gdańsku. W mieście przeprowadzono ćwiczenia ochrony przeciwlotniczej. 4) Przygotowania wojenne w Afryce przybrały na powadze. Faszystowskich Włoch na początku października rozpoczęły wojnę kolonialną z Imperium Etiopii (Abisynia). 5) De facto rozpoczęła się II wojna światowa.
Niestety w bibliotece państwowej nie ma całego zbioru "Danziger Neueste Nachrichten" z roku 1935. Wiadomości lokalne były również bardzo skąpe ze względu na tło i wielkość zdarzeń. Kilka jednak udało mi się znaleźć.
Pierwsze wydarzenia które miały miejsce na arenie międzynarodowej dotyczyły obywateli Wolnego Miasta Gdańska tylko pośrednio, w 1935 roku trzy wydarzenia miały bezpośrednie znaczenie dla mieszkańców Neuteich.
W dniu 20 lutego, Narodowosocjalistyczna frakcja sztagu przeforsowała, na mocy jej większości, rozwiązanie Volkstagu, parlamentu Wolnego Miasta Gdańska. Chciała przejść przez wybory większością dwóch trzecich, która była konieczna do zmiany Konstytucji Gdańska. Nowe wybory zostały zaplanowane na 7 kwietnia. 7)
Podczas kampanii partia nazistowska - NSDAP wykorzystała oficjalną, urzędową siedzibę, dysponowała radiem, a także korzystała ze środków publicznych do przygotowania wyborów. Możliwości takich nie miała opozycja. 8 )
NSDAP otrzymała również ogromne wsparcie ze strony niemieckiej Rzeszy, czołowi przedstawiciele partii czytali manifest pomyślności (Wohlkundgebungen), rozpoczął zastępca Hitlera Rudolf Hess, potem Dr Joseph Goebbels i Hermann Goering, następnie kierownicy okręgów 9) Taki manifest odbył się również w Neuteich. W dniu 6 kwietnia, w przeddzień wyborów, NSDAP zorganizowała na Blüchermarkt dużą manifestację, przemawiał Goebbels 10) W mojej pamięci pozostało z tej demonstracji, że na całej szerokości Deutschen Haus ( hotelu Niemiecki Dom) na Blüchermarkt została zbudowana platforma.
Pomimo wszystkich wysiłków, NSDAP nie mógła osiągnąć swojego celu, osiągnięcia większości dwóch trzecich głosów. Spośród 235.062 ważnych głosów 139.423 przypadło tej strony. 11) W Neuteich w poszczególnych lokalach wyborczych były następujące wyniki:

[link widoczny dla zalogowanych]
Lista Plenikowski - komuniści, lista Weise – lista narodowo niemieckich nacjonalistów.

W dniu 1 maja była, w przeciwieństwie do 1934, zimna pogoda. Pamiętam, że śnieg, który mieszał się z deszczem, studził pochód wyruszający z Friedensmarkt. W przeciwieństwie do roku 1934, DNN nie relacjonowała obchodów pierwszomajowych. Nie miało to nic wspólnego z pogodą, przyczyną było coś innego. Drugie ważne wydarzenie 1935 roku.
W dniu 2 maja, czwartek, stałem rano przed tablicą przy ratuszu, przeczytałem na dużym, świeżym plakacie, że miał być dewaluacja gdańskich guldenów. W danej chwili nie zrozumiałem co to może oznaczać. Inni odczuwali to podobnie.
Gazety z tego dnia podawały dokładniejsze informacje. Senat na nocnym posiedzeniu oszacował wartości guldena o około 42,37 procent. Jako powód podano, że "część wystraszonych chociaż, w większości przypadków, element bez skrupułów" wypłacał w ostatnich dniach gotówkę z banków i kas oszczędnościowych, aby ją "spekulacyjnie wykorzystać." 13)
"Gruby koniec" Koniec dobrobytu przyszedł kilka dni później. W poniedziałek, 6 maja, poinformowano mieszkańców o wzroście cen o 20 procent. Dla pozaeuropejskich towarów kolonialnych, wydano pozwolenia na podwyżkę w wysokości 25 procent. Wyroby piekarzy, rzeźników i mleczarni były początkowo sprzedawane po starych cenach. Również w przypadku niektórych wyrobów włókienniczych początkowo zachowano stare ceny.
Płace nie zostały zwiększone. Również koszty dzierżawy, czynsze, podatki i inne opłaty pozostały niezmienione. 14)
W następnych dniach, pojawiały się kolejne zarządzenia dotyczące cen. Zostaje wprowadzony rachunek feniga - "Pfennigrechnung". Restauracje mogły wymagać za obiad, 10 procent więcej. Luksusowe restauracje, takie jak kasyno w Sopocie mogły swobodnie ustalać swoje ceny. 15) W dniu 5 czerwca wydano wytyczne dla wzrostu cen dla wyrobów włókienniczych. Wahały się one w granicach od 25 do 33 procent. 16)
W połowie czerwca zostały wprowadzone na drodze rozporządzenia na terenie Wolnego Miasta Gdańska, ograniczenia dewizowe. Swobodna sprzedaż waluty obcej, złota i innych metali szlachetnych nie jest już możliwe. Od teraz, kto chce jechać do Malborka na zakupy, może wydać tylko 20 guldenów miesięcznie, ponieważ tyle wynosi kwota limitu zwolnienia. 17)
W tym samym czasie Senat ogłosił, obejmujący terytorium całego kraju "program oszczędności", który ulegał rozbudowie w następnych tygodniach. Zamknięto kilka wydziałów Politechniki, zwolniono około 100 nauczycieli i 500 urzędników. 18 ) Na sezon 1935/36 zamknięto Teatr Państwowy. DNN zanotował: " Co do kulturowych skutków decyzji Senatu oraz zdolności do utrzymania niemieckiego teatr w jakiś sposób, nie można nic rozstrzygającego w tej chwili powiedzieć. 19) Wydaje się, że Senat był w tym przypadku jednak oziębły , ponieważ gazeta napisała 28 października, uwzględniając własne badania, że działa nadal na małą skalę i gra tylko kilka dramatów i sztuki niektórych zagranicznych artystów. 20)
"Program oszczędności" Senatu, powoływał osoby bezrobotne do pracy poza granicami kraju, aby wejść na przykład w Niemczech do służby pracy. Emeryci i renciści, których zarobki są prawnie i ekonomicznie zależne od Niemiec, powinni się tam przenieść. 21)
Dotyczyło to również rencistów wojennych. Mój ojciec także został wezwany do przeprowadzki. On odpisał, że jeżeli znajdzie się dla niego jakieś stanowisko pracy w Niemczech, to pojedzie. Został przydzielony do pracy w pobliżu miejscowości Oranienburg. Powiedział, że musieli nauczyć się wymowy, nie mógł wykonywać ciężkiej pracy fizycznej ze względu na ranę z wojny. Ze względu na te dolegliwości musiał zrezygnować z pracy. Więcej ofert pracy nie było, mieszkaliśmy w Neuteich.
Nie wiem, czy inni renciści wojenni z naszego miasta znaleźli pracę w Niemczech i przeprowadzili się. Może inni, starsi mieszkańcy Neuteich wiedzą na ten temat trochę więcej. Gazeta po prostu podał, że coraz bardziej uderzające w wyglądzie „kolumny urzędników i emerytów” i wozy meblowe stały w całym szeregu przed dworcami kolejowymi 22)
Jeszcze przed "programem oszczędności” został ogłoszony Arbeisämter / urząd pracy - wysłano specjalny pociąg z bezrobotnymi, młodymi pracownikami do Stralsund. Wśród nich byli zwolnieni podczas wiosennej przerwy ze szkoły chłopcy z Neuteich, do których należałem. W urzędzie pracy powiedziano nam, że kto chce mieć staż, musi przepracować sześć miesięcy na roli. Nie pamiętam kogo jeszcze to dotyczyło, ale mogę sobie przypomnieć, że do tej grupy należał syn rzemieślnika, mistrza malarskiego Buss i chłopiec z sierocińca, chyba Jochen. Zostaliśmy w Stralsund, pracowaliśmy na pobliskich farmach w Seedorf i w Demmin. Z urzędu pracy dostaliśmy kombinezony, dwa komplety bielizny i buty do pracy, rolnicy płacili 15 marek na miesiąc, plus wyżywienie i zakwaterowanie. Po pół roku, w połowie listopada zbiorowym transportem wróciliśmy do ojczyzny.
Pracownicy, którzy zarejestrowali się do pracy w Niemczech, byli czasami zatrudniani w większych grupach, na dużych placach budowy. Były także specjalne obozy pracy w Gdańsku. Każdy pracownik mógł przekazać do 40 marek miesięcznie (80 guldenów) do swoich krewnych. 23)
Trzecie, ważne wydarzenie dla Neuteich miało miejsce pod koniec września 1935 roku. W Domu Niemieckim odbyło się Walne Zgromadzenie akcjonariuszy cukrowni. Bilans na okres od 28 września do 5 grudnia 1934 był dodatni. Fabryka przerobiła 1017700 kwintali buraków cukrowych i rolnikom wypłacono po 2 guldeny na Dz. Zysk netto, po odliczeniu wszystkich kosztów wyniósł 106,735.98 guldenów. W sprawozdaniu z walnego zebrania pojawiło się brzemienne w skutkach oświadczenie: "Biorąc pod uwagę trudną sytuację walut zagranicznych eksportu cukru do Niemiec nie jest już możliwy, zakład nie będzie działał w kampanii 1935/36. 24)
To był poważny komunikat, nie tylko dla pracowników z Neuteich, ale także dla robotników z pobliskich wsi, którzy byli zatrudnieni w trakcie kampanii w cukrowni, jak również dla mieszkańców Neuteich którzy wynajmowali pokoje pracownikom cukrowni, co stanowiło ich niewielki, dodatkowy dochód. Sytuacja ta dotykała przede wszystkim plantatorów buraka cukrowego. Cukrownia w Pruszczu była w podobnej sytuacji. 25)
Na zakończenie ponownie komunikaty o wydarzeniach w mieście.
Kupiec Arthur Toews 1 stycznia 1935 świętował trzydziestolecie swojej działalności, a właściciel kina Leo Kapahnke na początku kwietnia – dziesięciolecie. 26)
W połowie października odbyło się pierwsze posiedzenie Sattler - und Tapeziererpflichtinnung Danzig / Organizacja rymarsko – tapicerska Gdańsk, okręgu Neuteich w Domu Strzeleckim. Przewodniczącym okręgu był wtedy rymarz S. Weitze z Neuteich. 28 )
Z końcem sezonu Bractwa Strzeleckiego 22 września zakończył swoją działalność długoletni działacz bractwa, właściciel apteki Leuschner stary Gide. Przeniósł się do Gdańska. 29)
Pastor Krueger też chciał zmienić swojego miejsca zamieszkania. Na początku sierpnia odprawił pożegnalne kazanie w służbie celebracji. Kruger był dyrektorem sierocińca. 31)
26 czerwca przez Żuławy przeszła wielka burza. Grad wielkości orzecha włoskiego wyrządził poważne szkody. W Neuteich piorun uderzył w dziesięciorodzinny dom i zapaliły się niektóre urządzenia radiowe. Pożar został szybko ugaszony przez mieszkańców. Udało się zapobiec większym szkodom. 32)
29 września odbyły się w Neuteich pokazy lotnicze z uczestnikami z Danzig, Neuteich, Tiegenhof i Stutthof. Swoje umiejętności prezentował pilot akrobatyczny Siegel 33)
W styczniu, kwietniu i czerwcu, tradycyjne odbył się jarmark koni i zrobiono plac targowy. Szczególne ożywienie było 25 czerwca. Na sprzedaż wystawiono około 200 koni. Na placu targowym 45 sprzedawców oferowało swoje towary. Szczególnym zainteresowaniem mieszkańców Neuteich cieszył się obóz cygański, w którym odbywały się występy. 34)
Uzupełnienie do strony 2, powyżej poprzedniego raportu (przez KD)
Zdjęcie poniżej pochodzi z archiwum Neuteich, choć nie jest datowane, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością jest to 6 kwietnia 1935 Blüchermarkt Neuteich.
Kto może potwierdzić to przypuszczenie?

[link widoczny dla zalogowanych]

Zdjęcie pochodzi z Österreichischen Nationalbibliothek datowane na 7 kwietnia 1935 roku. Na pewno dotyczące tego samego wydarzenia.
[link widoczny dla zalogowanych]

Komentarze
1) Historia Niemiec w trzech tomach. Autor zbiorowy. VEB niemiecki wydawca Science, Berlin 1968, s. 210
2) Tamże, s. 212
3) Tamże
4) Danziger Neueste Nachrichten "(dalej: DNN) wynosi 1,10., 5./6.10., 15.10., 23.10., 25.10. i 29.10.1935
5) DNN od 3.10.1935
6) DNN z 14.02.1935
7) DNN z 22.02.1935
8 ) DNN z 30.10.1935
9) w DNN 3.4., 4.4., 5.4. i 6./7.4.1935
10) DNN z 8.4.1935
11) DNN z 30.10.1935. Oficjalny wynik wyborów raport z października relacja ze skargi o unieważnienie wyboru opozycji
12) DNN z 8.4.1935. W raporcie jest błąd, to prawdopodobnie błąd w obliczeniach. Liczba głosów ważnych w szkole podstawowej 462.
13) DNN z 2.5.1935
14) DNN z 6.5.1935
15) DNN od 13/5/1935
16) DNN z 5.6.1935
17) DNN od 12/6/1935
18 ) DNN z 13.6.1935. Nie jest wykluczone, że powinien zostać wyłączony przez falę zwolnień przeciwników politycznych NSDAP. Opozycja zażądała specjalnego programu, w tym odwołanie wszystkich urzędników wstawionych przez NSDAP. (DNN z 25.6.1935)
19) DNN z 29./30.6.1935
20) DNN z 28.10.1935
21) DNN od 13/6/1935
22) DNN od 24/9/1935
23) DNN od 26/9/1935
24) DNN od 27/9/1935
25) DNN od 30/9/1935
26) DNN z 5./6.1. i 11.4.1935
27) DNN z 23.10.1935
28 ) DNN od 27/3/1935
29) DNN od 24/9/1935
30) DNN od 1.10.1935
31) DNN z 22./23.6.1935
32) DNN od 28/6/1935
33) DNN od 30/9/1935
34) DNN z 31.1., 11.4. i 27.6.1935
Dr Kurt Possekel